درباره کاخ الحمرا ( کاخ سرخگون )

کاخ الحمرا که به نام کاخ سرخگون نیز شناخته می شود، یکی از برجسته ترین و شناخته شده ترین آثار اسلامی در جهان به شمار می آید. الحمرا در زبان عربی به معنای قلعه سرخ است. درباره نامگذاری این کاخ افسانه های زیادی وجود دارد. برخی بر این باورند که به دلیل استفاده از آجرهای قرمز در ساخت این قلعه، این نام بر آن نهاده شده است. گروهی دیگر معتقدند که نور مشعل ها بر دیوارهای این کاخ تابیده و رنگ سرخ به آن بخشیده است. اگر قصد سفر به اسپانیا را دارید، آشنایی با این کاخ زیبا خالی از لطف نیست. در این مطلب به بررسی تاریخچه، معماری، موقعیت مکانی و داستان های پیرامون کاخ الحمرا می پردازیم.

موقعیت مکانی کاخ الحمرا

کاخ الحمرا در شهر زیبای گرانادا، در کشور اسپانیا قرار دارد. اسپانیا به دلیل نزدیکی به بلاد مسلمین، همواره تحت تاثیر فرهنگ و تمدن اسلامی بوده است. در نتیجه، می توان آثار فراوانی از تمدن اسلامی را در این کشور مشاهده کرد. با این حال، اسپانیا یک کشور مسیحی است که ترکیب دو فرهنگ متفاوت، آثار منحصر به فردی را در این کشور پدید آورده است. گرانادا به عنوان میزبان کاخ الحمرا، نقش مهمی در تاریخ و فرهنگ اسلامی و مسیحی ایفا کرده است.

معماری کاخ الحمرا

کاخ الحمرا دارای معماری ای منحصر به فرد است که به یکی از برجسته ترین نمونه های معماری اسلامی در جهان تبدیل شده است. این سازه نه تنها در اسلام بلکه در کل جهان بسیار تحسین برانگیز است. معماری اسلامی اسپانیا، که الحمرا نمونه بارز آن است، به عنوان یک سبک شناخته می شود. کاخ الحمرا از سه بخش اصلی تشکیل شده که در همه آنها ویژگی های معماری اسلامی به چشم می خورد.

آب برای بادیه نشینان عرب نماد زندگی و قدرت است و در سراسر این کاخ، فواره ها و چشمه های آب دیده می شود. علاوه بر این، معماری اسلامی با طرح های اسلامی و شکل های هندسی شناخته می شود که در سراسر کاخ مشاهده می شود. اگر فقط نمای بیرونی کاخ را ببینید، ممکن است به هنر به کار رفته در ساخت آن پی نبرید. اما معماری نفیس اسلامی در داخل کاخ به وضوح قابل مشاهده است. از جمله هنرهای استفاده شده در این کاخ می توان به گچبری، کاشی کاری، نوشتن کلمات قرآنی با خط کوفی، طاق های اسلامی و هنر سنگبری اسلامی اشاره کرد.

تاریخچه کاخ الحمرا

کاخ الحمرا تاریخی بسیار جذاب دارد. شاید برایتان سوال باشد که یک سازه اسلامی در قلب اروپا چه می کند؟ برای پاسخ به این سوال باید به تاریخ جنگ های مسلمانان و مسیحیان نگاهی بیندازیم. در طول سال ها، منطقه گرانادا بین مسلمانان و مسیحیان دست به دست شده است. این تغییرات مکرر باعث شده تا در این نقطه، شاهکاری از معماری اسلامی پدید آید. کاخ الحمرا در ابتدا به عنوان یک پایگاه نظامی در منطقه ای صخره ای و جنگلی که عبور از آن دشوار است، ساخته شد.

ساختمان الحمرا بر روی تپه سابیکا در دوره ای بسیار قدیمی و تاریخی بنا شده است. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد در قرن نهم، دژی بر روی این تپه قرار داشته که متعلق به دوران ویزیگوت ها بوده است. اولین اشاره تاریخی به الحمرا در نبردهای اعراب و مولدان در زمان حکومت عبدالله بن محمد (حکومت: ۸۸۸-۹۱۲ میلادی) صورت گرفته است. اسناد قدیمی نشان می دهد که در آن زمان قلعه الحمرا بسیار کوچک بوده و دیوارهای آن توانایی جلوگیری از حملات ارتش های بزرگ را نداشته است.

با شروع دوران بازپس گیری حکومت از مسلمین توسط پادشاهان مسیحی، ساخت و ساز در الحمرا آغاز شد. ساموئل هانگید که در عربی به نام اسماعیل بن نگریلا شناخته می شود، مدیر یهودیان بود و کاخ خود را بر روی تپه سابیکا ساخت. اگرچه از این کاخ چیزی باقی نمانده، اما گفته می شود شامل باغ ها و آب نماهایی بوده است. ساخت اصلی الحمرا به سده ۱۳ میلادی بازمی گردد، اما در واقع الحمرا مجموعه ای از چندین کاخ است که هر حاکم برای خود ساخته است. هدف اصلی این ساختمان ها ایجاد بهشتی بر روی زمین بوده است.

دوران نصریان

عبدالله بن الاحمر که سلسله نصری ها را در شبه جزیره ایبری تأسیس کرد و بر امارت غرناطه حکومت می کرد، در سال ۱۲۳۸ میلادی پس از استقرار در غرناطه، ساخت الحمرا را به عنوان اقامتگاه و ارگ جدید آغاز کرد. از دوران ابن الاحمر برخی از دیوارهای استحکامات، به ویژه الکازابا در انتهای غربی مجموعه باقی مانده است. در طول سلطنت سلسله نصریان، الحمرا به شهری با حاکمیت واحد تبدیل شد که دارای سیستم آبیاری پیچیده ای بود. این سیستم شامل آب راه ها و کانال هایی بود که آب مورد نیاز مجموعه و دیگر کاخ های اطراف مانند ژنرالیف را تأمین می کرد.

مسلمانان صحرانشین با کشیدن نهرهایی از سرچشمه ها و جویبارها، باغ های کاخ را با چشمه های رویایی، فواره ها و حوض های کم عمق تزیین کردند. صدای زمزمه آب در سراسر باغ ها و حوض ها به گوش می رسد و کشف چشمه های کوچک، لذت گشتن در باغ را افزایش می دهد. بسیاری از پادشاهان این سلسله پس از ابن الاحمر در تکمیل، مرمت و توسعه الحمرا تلاش کردند. کاخ های متعددی در این مجموعه ساخته شد که برخی از آن ها کاملاً از بین رفته و بخش هایی از برخی دیگر باقی مانده است. این ساخت و ساز تا زمان محمد پنجم ادامه داشت و پس از او کار ساختمانی نسبتاً کمی در الحمرا انجام شد.

دوران بازپس گیری و دوره مسیحی اسپانیایی

در ژانویه ۱۴۹۲، محمد دوازدهم، آخرین سلطان ناصری، بدون هیچ مقاومتی الحمرا را به نیروهای پادشاهان کاتولیک، فردیناند دوم آراگون و ایزابل اول، تسلیم کرد. این اتفاق باعث شد که الحمرا به عنوان کاخ سلطنتی اسپانیا مورد استفاده قرار گیرد. ایزابل و فردیناند در این کاخ اقامت گزیدند و در همین زمان دو واقعه مهم رخ داد: اول، امضای فرمان الحمرا که اخراج یهودیان اسپانیایی را اعلام می کرد و دوم، ارائه برنامه های کریستف کلمب برای سفر به اقیانوس اطلس به پادشاهان اسپانیا. در همان سال، قاره آمریکا کشف شد.

تغییرات و اضافات پس از فتح

پس از فتح گرانادا، حاکمان مسیحی تغییرات زیادی در مجموعه کاخ الحمرا ایجاد کردند. برج ها و استحکامات متعددی به منظور حفاظت بهتر در برابر حملات توپخانه ساخته یا تقویت شدند. این تغییرات باعث شد الحمرا به یکی از بهترین کاخ های حفظ شده در تاریخ جهان اسلام تبدیل شود.

مرمت های مدرن

در سال ۱۸۲۸، مرمت این مجموعه توسط معمار خوزه کنترراس آغاز شد و این کار توسط پسر و نوه اش ادامه یافت. واشینگتن ایروینگ، نویسنده آمریکایی، نیز با نوشتن کتاب "داستان های الحمرا" در سال ۱۸۳۲ توجه بین المللی را به این بنا جلب کرد. این اثر نه تنها الحمرا را به نمادی از دوران اسلامی تبدیل کرد، بلکه باعث شد هنرمندان و روشنفکران بسیاری به جنوب اسپانیا سفر کنند و از این بنا الهام بگیرند.

دوره اشغال ناپلئون

در سال ۱۸۱۲، نیروهای فرانسوی ارتش ناپلئون در این کاخ اقامت کردند و متاسفانه بسیاری از اشیا گران بها را به سرقت بردند. با این حال، در سال ۱۸۷۰، دولت اسپانیا الحمرا را به عنوان یادبود ملی اعلام کرد و بودجه ای برای حفاظت از آن اختصاص داد.

پژوهش ها و کاوش های باستان شناسی

تحقیقات و کاوش های باستان شناسی در الحمرا همچنان ادامه دارد و بسیاری از این پژوهش ها به بهبود و مرمت این مجموعه کمک کرده اند. در سال ۱۹۸۴، الحمرا و ژنرالیف به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شدند و امروزه این بنا یکی از محبوب ترین مقاصد گردشگری در اسپانیا محسوب می شود.

با گذشت سال ها، الحمرا همچنان به عنوان یکی از شاهکارهای معماری اسلامی و یکی از جاذبه های مهم گردشگری در جهان باقی مانده است. این بنا نه تنها نمادی از تاریخ و فرهنگ غنی اسلامی است، بلکه نشان دهنده تأثیرات متقابل فرهنگی بین شرق و غرب نیز می باشد.

بخش های اصلی کاخ الحمرا

کاخ الحمرا به سه بخش اصلی تقسیم می شود: قصر سلطنتی، باغ های پلکانی Generalife، و قلعه Alcazaba. هر یک از این بخش ها نقش مهمی در شکل گیری تاریخ و فرهنگ الحمرا داشته اند.

قصر سلطنتی

قصر سلطنتی مشهورترین بخش الحمرا است که خود به سه قسمت مجزا تقسیم می شود: بارگاه یا Mexuar، شبستان یا Serallo، و حرمسرا. بارگاه مکانی برای امور روزانه مملکتی بود که سلطان در آن به مسائل مختلف رسیدگی می کرد. این قسمت از کاخ نسبت به بخش های دیگر ساده تر است و از فضایی متواضعانه برخوردار است.

شبستان یا Serallo بخشی از کاخ بود که برای مقامات بلندپایه و ملاقات های رسمی استفاده می شد. این بخش از کاخ به دلیل تزئینات باشکوه و زیبایی های هنری اش شناخته شده است. حرمسرا، بخش سوم قصر سلطنتی، مکانی خصوصی برای خانواده سلطنتی و محرمات سلطان بود.

باغ های پلکانی Generalife

باغ های پلکانی Generalife به عنوان مکانی برای استراحت و آرامش سلطنتی شناخته می شوند. این باغ ها با طراحی هنرمندانه و استفاده از آب و گیاهان متنوع، نمونه ای از باغ های اسلامی هستند که زیبایی و هنر را با طبیعت در هم آمیخته اند.

قلعه Alcazaba

قلعه Alcazaba قدیمی ترین قسمت الحمرا است که به عنوان مرکز دفاعی و نظامی مجموعه عمل می کرد. این قلعه با برج ها و دیوارهای مستحکم خود، نقش مهمی در حفاظت از الحمرا و شهر گرانادا داشت. برج های برجسته ای مانند Torre del Homenaje و Torre de la Vela از جمله ویژگی های این قلعه هستند.

دروازه های ورودی

الحمرا دارای دروازه های ورودی متعددی است که هر یک از آن ها با تاریخ و اهمیت خاص خود شناخته می شوند. دروازه عدالت یا Puerta de la Justicia ورودی اصلی به مجموعه است که در زمان یوسف اول ساخته شد. این دروازه نمادی از عدالت و قانون در دوران اسلامی اسپانیا است.

دروازه شراب یا Puerta del Vino نیز یکی از دروازه های معروف الحمرا است که به کاخ کارل پنجم و محله های مسکونی سابق الحمرا منتهی می شود. این دروازه با تزئینات متنوع خود، نشان دهنده هنر و فرهنگ دوران مختلف است.

کاخ های نصری

کاخ های نصری مجموعه ای از کاخ های سلطنتی هستند که از سه بخش اصلی تشکیل شده اند: بارگاه یا Mexuar، کاخ کومارس، و کاخ شیرها. این کاخ ها نمایانگر دوران اوج هنر و معماری اسلامی در اسپانیا هستند و هر یک از آن ها با تزئینات و ساختارهای ویژه خود، جذابیت های خاصی دارند.

بارگاه یا Mexuar به عنوان مکانی برای امور دولتی و جلسات رسمی شناخته می شد. کاخ کومارس با حوض بزرگ و برج های زیبا، از جمله نقاط برجسته الحمرا است. کاخ شیرها با حیاط مرکزی و فواره های زیبا، نمونه ای از هنر اسلامی در دوران قرون وسطی است.

بارگاه (Mexuar)

بارگاه یا مکسور، که در بخش غربی مجموعه کاخ قرار دارد، جایی بود که سلطان امور روزمره دولتی و تجاری را پیگیری می کرد. برخلاف بخش های دیگر کاخ، این ناحیه از تزئینات و تجملات کمتری برخوردار بود و فضای ساده تری داشت. بارگاه شباهت زیادی به کشورها (یا مچورها) در کاخ های سلطنتی شمال آفریقا داشت. این بارگاه به عنوان بخشی از مجموعه ای بزرگتر که شامل کاخ کومارس نیز می شد، توسط اسماعیل اول ساخته شد.

بسیاری از وظایف اداری و عمومی کاخ در این قسمت انجام می شد، از جمله صدارت و خزانه داری. این بخش شامل دو حیاط متوالی و یک تالار اصلی بود که در امتداد یک محور مرکزی از غرب به شرق قرار داشت. امروزه از دو حیاط غربی مکسور، تنها پایه های آنها، رواق و حوض آب فواره باقی مانده است. تالار اصلی، به نام سالا دل مکسور یا تالار شورا، جایی بود که سلطان در آن عریضه ها را دریافت و قضاوت می کرد. این منطقه از طریق بخش Cuarto Dorado در ضلع شرقی تالار شورا به کاخ کومارس دسترسی داشت. در دوره پس از بازپس گیری، سالا دل مکسور به یک کلیسای کوچک مسیحی تبدیل شد و بعدها به عنوان اقامتگاه استفاده شد. بسیاری از این تغییرات در طی مرمت های قرن های ۱۹ و ۲۰ حذف شدند.

کاخ کومارس

کاخ کومارس یا شبستان، هسته مرکزی یک مجموعه کاخ بزرگ بود که در اوایل قرن سیزدهم توسط اسماعیل اول ساخته شد و توسط یوسف اول و محمد پنجم در همان قرن اصلاح و مرمت شد. این کاخ به عنوان کاخ رسمی سلطان و دولت عمل می کرد و در عربی به عنوان قصر السلطان یا دارالملک شناخته می شد. دسترسی به کاخ کومارس از غرب و از طریق مکسور انجام می شد. نمای داخلی کوماکس در ضلع جنوبی حیاط Cuarto Dorado قرار دارد و بسیار تزئین شده است. بخش اعظم شبستان در زمان سلطنت یوسف اول ساخته شده و دارای تزئینات فراوانی است. این کاخ شامل مجموعه ای از اتاق ها و حیاط های زیبا بود. یکی از مناظر دیدنی آن حیاط گل پروانش با استخری بود که از دو طرف با صفی از بوته های پروانش احاطه شده بود. کاخ کومارس خود در اطراف Patio de los Arrayanes ساخته شده بود، حیاطی به اندازه ۲۳ تا ۲۳٫۵ متر عرض و ۳۶٫۶ متر طول.

در وسط حیاط، یک حوض بازتابنده قرار دارد. در ضلع شرقی کاخ، حمام کومارس، حمام سلطنتی که به خوبی باقیمانده، قرار دارد. در ضلع شمالی حیاط Myrtles، تالار سفیران، بزرگ ترین اتاق در الحمرا، قرار دارد. این تالار مربع شکل با ارتفاع ۱۸٫۲ متر، اتاق تاج و تخت یا اتاق تماشاگران سلطان بود. علاوه بر تزئینات کاشی کاری و گچبری، سقف گنبدی بزرگ آن با ۸۰۱۷ قطعه چوبی به هم پیوسته تزئین شده است که نمایش هندسی از هفت آسمان را تشکیل می دهد. در این تالار بود که سلطان بوعبدل تسلیم نامه گرانادا را به شاه و ملکه کاتولیک امضا کرد و فرناندوی دوم سفر کریستف کلمب را بررسی کرد که منجر به کشف قاره آمریکا شد.

کاخ شیران

محوطه یا کاخ شیران، یکی از معروف ترین کاخ های معماری اسلامی است که در نیمه دوم قرن چهاردهم و در دوران حکومت محمد پنجم ساخته شده است. این کاخ نمونه ای از اوج معماری ناصری است. حیاط مستطیل شکل مرکزی آن حدود ۲۸٫۷ متر طول و ۱۵٫۶ متر عرض دارد و محور طولانی آن تقریباً از شرق به غرب تراز شده است. طاق ها و ستون های رواق اطراف به شکل پیچیده ای از تک ستون ها به طور متناوب با گروه های دو یا سه ستونی چیده شده اند. دو غرفه پرآذین در ضلع شرقی و غربی حیاط قرار دارند، در حالی که مرکز آن توسط فواره معروف شیرها اشغال شده است. این فواره از یک حوض بزرگ تشکیل شده است که توسط دوازده مجسمه شیر احاطه شده است. کتیبه ای بر لبه حوض، شعری از ابن زمرک، زیبایی چشمه و قدرت شیرها را می ستاید.

چهار تالار در اطراف حیاط چیده شده اند: تالار دو خواهر، تالار Abencerrajes، تالار شاهان. این تالارها همراه با محوطه شیران حرم سرای کاخ سلطنتی را تشکیل می دادند. حرم کاخ الحمرا از حیاط شیران منشعب می شود و شامل مجموعه ای از اتاق های زیبا و یک حمام است. در جنوب این سالن به تالار Abencerrajes می رسیم که دارای حیرت انگیزترین سقف ها در کل مجموعه است. سقف این تالار ۱۶ ضلعی است و با تزئینات مقرنس (استالاگمیتی) است و توسط پنجره هایی که بر روی گنبد نصب شده اند و نوری که بر روی آب چشمه کف منعکس می شود، روشن می شود. سقف تالار دو خواهر نیز بسیار شگفت انگیز است و از بیش از ۵۰۰۰ خانه لانه زنبوری ساخته شده است. در تالار شاهان، به یک اثر هنری نادر برمی خوریم که شامل تمثال هایی زنده نمایانه از انسان است. این آثار به احتمال فراوان توسط یک هنرمند مسیحی ساخته شده است اما دستور ساخت آن ها را سلاطین نصر صادر کرده بودند.

حمام ها آخرین قسمت با اهمیت حرم هستند که نمی توان به آن داخل شد، اما می توان درون آن را از میان پنجره دید.