ارگ کریم خان یکی از معروف ترین جاذبه های دیدنی شیراز است. این بنای عظیم و باعظمت در مرکز شهر واقع شده و یکی از آثار برجسته دوران زندیه محسوب می شود که توسط کریم خان زند، ملقب به وکیل الرعایا، در سال ۱۱۸۰ هجری قمری ساخته شد. ارگ کریم خان هم محل اقامت و هم مقر حکومتی کریم خان بوده و به همین دلیل به این نام مشهور شده است.
این ارگ با معماری منحصر به فرد خود، دارای دیوارهای بلند و استحکام بخش است که بر ابهت و شکوه آن می افزاید. چهار برج بزرگ در گوشه های ارگ، به گونه ای طراحی شده اند که به عنوان استحکامات دفاعی عمل می کنند. داخل ارگ، باغ های زیبا و حمام های سنتی وجود دارد که جلوه ای از زندگی درباری در دوران زندیه را به نمایش می گذارند.
یکی از ویژگی های برجسته ارگ کریم خان، تلفیق معماری نظامی و مسکونی است. این ارگ علاوه بر اینکه محل اقامت و حکومت کریم خان بود، برای دفاع از شهر شیراز نیز طراحی شده بود. در واقع، این ارگ نمادی از قدرت و حکمرانی کریم خان زند است.
با گذشت سال ها و تحولات تاریخی، ارگ کریم خان همچنان به عنوان یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری شیراز مطرح است و هر ساله گردشگران زیادی از سراسر دنیا برای دیدن این بنای تاریخی به شیراز سفر می کنند. این ارگ نمادی از تاریخ و فرهنگ ایران است که در کنار سایر آثار تاریخی شیراز، به جذابیت این شهر زیبا و تاریخی می افزاید.
نگاهی به تاریخچه ارگ کریم خان
ارگ کریم خان یا زندان کریم خان یکی از مهم ترین جاذبه های تاریخی شهر شیراز است. این بنای باشکوه به دست کریم خان زند، معروف به وکیل الرعایا، در سال ۱۱۸۰ هجری قمری ساخته شد. پس از به قدرت رسیدن و انتخاب شیراز به عنوان پایتخت، کریم خان تصمیم گرفت میدانی وسیع مشابه میدان نقش جهان اصفهان در شمال شهر بسازد. این میدان که در گذشته توپخانه نام داشت، در ضلع شمالی آن دیوانخانه کریم خان قرار داشت. در ضلع شرقی میدان، بازار وکیل و چندین کاروانسرا، در جنوب میدان، حمام و مسجد وکیل و در جنوب غربی آن باغ و در غرب میدان، ارگ و اندرونی قرار داشت.
ارگ کریم خان در طول تاریخ، کاربری های مختلفی داشته است. در ابتدا، این ارگ محل زندگی و حکومت کریم خان بود. اما بعد از فتح شیراز توسط آقا محمد خان قاجار و به دلیل دشمنی با کریمخان، دستور تخریب برخی از بناهای کریمخانی را صادر کرد. در این دوران، تعدادی از بناهای عصر زندیه از جمله حصار شهر تخریب شدند. با این حال، ارگ کریم خان از تخریب محفوظ ماند و به عنوان دارالحکومه امرایی که از طرف حکومت مرکزی به امیری و استانداری فارس منصوب می شدند، استفاده شد.
در دوره قاجار، فرمانروایان تغییرات زیادی در ارگ کریم خان اعمال کردند. آن ها در حیاط مرکزی، عمارت هایی ساختند که با معماری اصلی ارگ سازگاری نداشت. همچنین، نقاشی های دوران زندیه را پوشاندند و تزییناتی مطابق با سلیقه خود ایجاد کردند. برای این کار، دیوارها را خراشیدند و تخریب هایی در بنا به وجود آوردند.
در دوره پهلوی، ارگ کریم خان به زندان شهربانی تبدیل شد. در سال ۱۳۱۰، برای اسکان زندانیان، تالارها را به دو طبقه تقسیم کردند و هرکدام را به چند سلول تبدیل کردند. نقاشی های عصر قاجار با گچ پوشانده شدند و به دلیل نیاز به گرما، اتاق ها با لایه ای از دوده پوشیده شدند. در مقابل ارسی ها نیز دیوارهایی با ضخامت ۵۰ سانتی متر کشیده شد.
در سال ۱۳۵۰، ارگ کریم خان به اداره فرهنگ و هنر وقت واگذار شد و محل دفتر فنی حفاظت آثار باستانی گردید. امروزه، این بنا تحت نظارت وزارت میراث فرهنگی قرار دارد و به عنوان موزه بزرگ فارس مورد استفاده قرار می گیرد. ارگ کریم خان در تاریخ ۱۴ خرداد ۱۳۵۱ با شماره ثبت ۹۱۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
ارگ کریم خان کجاست؟
ارگ کریم خان یکی از بناهای تاریخی و گردشگری مشهور در شهر شیراز و استان فارس است. این ارگ باشکوه در قلب شهر شیراز و در میدان شهرداری واقع شده است و هر ساله تعداد زیادی گردشگر را به خود جذب می کند. ارگ کریم خان از بناهای دوره زندیه است و به دستور کریم خان زند، بنیانگذار سلسله زندیه، ساخته شده است.
آدرس ارگ کریم خان به طور دقیق در ابتدای خیابان کریم خان زند و در نبش میدان شهرداری قرار دارد. این موقعیت مکانی ارگ را به یکی از دسترس پذیر ترین جاذبه های گردشگری شیراز تبدیل کرده است. برای دیدن این ارگ زیبا و تاریخی می توانید از نقشه های آنلاین و یا تابلوهای راهنمایی سطح شهر استفاده کنید.
ساعت بازدید از ارگ کریم خان در دو نیمه سال متفاوت است. در شش ماه اول سال، از ساعت ۸:۳۰ صبح تا ۹ شب پذیرای بازدیدکنندگان است و در شش ماه دوم سال، از ساعت ۷:۳۰ صبح تا ۸:۳۰ شب می توانید از این مکان تاریخی دیدن کنید. این تغییر ساعات بازدید به دلیل شرایط آب و هوایی و طول روز در فصل های مختلف سال است.
ارگ کریم خان با معماری خاص و منحصر به فرد خود، نمایانگر هنر و فرهنگ ایرانی در دوره زندیه است. این ارگ از بخش های مختلفی تشکیل شده است که شامل باغ های زیبا، حوض ها، و ساختمان های داخلی می شود. در بازدید از این ارگ، می توانید با تاریخ و فرهنگ این دوره از نزدیک آشنا شوید و از زیبایی های آن لذت ببرید.
در نتیجه، اگر قصد سفر به شیراز را دارید، بازدید از ارگ کریم خان را فراموش نکنید. این ارگ با داشتن تاریخچه ای غنی و معماری بی نظیر، یکی از برجسته ترین جاذبه های گردشگری شیراز است که تجربه ای فراموش نشدنی برای شما به ارمغان خواهد آورد.
همه چیز درباره ارگ کریمخان
ارگ کریم خان در شیراز یکی از بناهای تاریخی مهم و برجسته دوره زندیه است. این ارگ با پلان مستطیلی خود از دو بخش نظامی و مسکونی تشکیل شده است. مساحت کل ارگ ۱۳ هزار متر مربع و زیربنای آن ۴ هزار متر مربع است. در ساخت این بنا، هنرمندان و معماران برجسته زمان خود با استفاده از بهترین مواد و مصالح به کار گرفته شدند و پروژه را در سریع ترین زمان ممکن به اتمام رساندند.
معماری ارگ کریم خان به سبک اصفهانی و نوع درونگرا انجام شده است. نمای بیرونی بنا ساده و بی آلایش بوده، اما داخل آن با تزیینات ظریف و زیبایی پوشیده شده است. در بالای سردر ورودی ارگ، کاشی کاری زیبای هفت رنگی دیده می شود که صحنه نبرد رستم و دیو سفید را به تصویر میکشد و قدمت آن به دوره قاجار برمی گردد. پس از عبور از ورودی، به هشتی می رسیم که ما را به حیاط ارگ هدایت می کند.
بخش مسکونی ارگ کریم خان شامل سه جبهه شمالی، جنوبی و غربی است. هر ضلع دارای یک ایوان با دو ستون سنگی است. در دوره قاجار، ستون های اصلی ایوان های جنوبی و غربی برداشته و با ستون های چوبی تزیین شده جایگزین شدند. در دو طرف هر ایوان تالارهایی قرار دارد و میان آن ها، دو راهرو، دو طبقه و شش اتاق دیده می شود.
تالارهای ارگ کریم خان دارای ارسی هایی هستند؛ ارسی به پنجره های چوبی گفته می شود که از شیشه های رنگی تشکیل شده و به صورت عمودی باز و بسته می شود. سقف تالارها به صورت دو پوش ساخته شده و سقف کاذب دوم با فاصله ای نسبت به سقف اصلی ایجاد شده است. سقف داخلی طاق دار بوده و با مقرنس های گچی، نقاشی ها و تذهیب های زیبایی تزیین شده است که از نقاشی های دوره صفوی الگو گرفته اند. در ترسیم این نقاشی ها از موادی چون طلا، جیوه، شنگرف، گل اخرا و سایر مواد معدنی استفاده شده است.
در بخش شمالی ارگ کریم خان، حیاط خلوت و چند اتاق کوچک مجزا از سایر اتاق های ارگ قرار دارد. در چهار گوشه بنا، در کنار برج ها، چهار حیاط خلوت با حوضی در مرکز آن ها دیده می شود که احتمالاً برای سرویس دهی و آشپزخانه کاربرد داشته اند. در قسمت جنوب شرقی ارگ، حمامی از دوره زندیه هنوز پابرجا است.
رختکن حمام ارگ کریم خان به صورت هشت ضلعی طراحی شده است. سقف رختکن از یک عرقچین آجری ساده تشکیل شده که در گوشه های آن ترنج های آهک بری زیبایی دیده می شود. جالب ترین بخش این حمام چهار ستون سنگی یکپارچه است که در داخل گرمخانه قرار دارند و روی آن ها تزیینات جالبی کار شده است. کف حمام دارای دالان هایی است که به گربه رو معروف هستند. وظیفه گربه روها انتقال حرارت و دوده های داخل تون از گرمخانه به دودکش ها برای خروج آن ها بوده، ضمن اینکه کف حمام نیز گرم می شده است.
معماری ساده ارگ کریم خانی
ارگ کریم خانی، هرچند به مجلل بودن برخی بناهای تاریخی دوران قاجار یا صفویه نیست، اما در اوج سادگی، زیبایی و شکوه خاص خود را به نمایش می گذارد. این بنای تاریخی که در مساحتی بالغ بر ۱۲هزار و ۸۰۰ مترمربع قرار گرفته، دارای زیربنایی حدود ۴هزار مترمربع است. ارگ کریم خانی به دلیل نوع کاربری که برای آن در نظر گرفته شده بود، شامل دو بخش جداگانه مسکونی و نظامی است.
بخش داخلی ارگ شامل اتاق های نقاشی شده، ایوان، باغچه ها و آب نماهایی است که بیشتر برای سکونت استفاده می شدند. این اتاق ها با دیوارهای کنگره دار و بلند ۱۲ متری احاطه شده اند که از آجر ساخته شده اند. این دیوارهای ضخیم، ارگ کریم خانی را به یک جایگاه امن و غیرقابل نفوذ تبدیل کرده اند.
در هر یک از چهار گوشه این دیوارهای آجری، برج هایی با ارتفاع ۱۴ متر ساخته شده اند. این برج ها که از سنگ آهک ساخته شده اند، هر کدام دارای سه طبقه هستند و اتاق های مختلفی دارند که برای استراحت سربازان و نگهداری اسلحه مورد استفاده قرار می گرفته اند. یکی از نکات جالب درباره این برج ها این است که معماران ارگ، پی این برج ها را در عمق ۶ متری زمین قرار داده اند. با این حال، چندی پیش یکی از این برج ها شروع به کج شدن کرد و دلیل این اتفاق هنوز مشخص نشده است. این واقعه باعث شد که ارگ کریم خانی به عنوان یک جاذبه گردشگری مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
معماری ارگ کریم خانی به گونه ای است که در عین سادگی، استحکام و زیبایی خاصی را به نمایش می گذارد. این ارگ یکی از آثار تاریخی برجسته ایران است که نه تنها از لحاظ تاریخی، بلکه از نظر معماری نیز دارای اهمیت بسیاری است. دیوارهای ضخیم و برج های بلند این ارگ نشان از توانایی های مهندسی و معماری دوره زندیه دارد.
ارگ کریم خانی نه تنها یک بنای تاریخی است، بلکه نمادی از شکوه و عظمت دوره ای است که در آن ساخته شده است. این ارگ با ترکیب بخش های مسکونی و نظامی خود، یک نمونه منحصر به فرد از معماری دوران زندیه است که هنوز هم پس از گذشت سال ها، جذابیت خود را حفظ کرده است.
در پایان، می توان گفت که ارگ کریم خانی با سادگی و در عین حال زیبایی و شکوه خود، یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری شیراز و ایران است. این بنای تاریخی با دیوارهای ضخیم و برج های بلند خود، نه تنها یادآور دوران زندیه است، بلکه همچنان به عنوان نمادی از تاریخ و فرهنگ ایران زمین، مورد تحسین و توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار دارد.
قسمت های مختلف ارگ کریم خان
دیوار ارگ کریم خان
برای تامین امنیت ارگ، دیواری بلند و ساده با ارتفاع ۱۲ متر و بدون هیچ گونه تزئینات ساخته شد. این دیوار دارای ضخامت ۳ متر است و چهار برج مدور با ارتفاع ۱۴ متر در چهار گوشه آن قرار دارند. این برج ها سه طبقه هستند و شامل اسلحه خانه، دیدبانی و محل استراحت سربازان می شوند. در گذشته، دور تا دور ارگ و دیوار آن خندقی عمیق حفر شده بود که امروزه اثری از آن باقی نمانده است.
نمای بیرونی و ورودی ارگ
در نمای بیرونی ارگ کریم خان شیراز، یک تابلوی کاشی کاری زیبا قرار دارد که صحنه نبرد رستم با دیو سپید را به تصویر کشیده است. این تابلوی هنری متعلق به دوران قاجار است و ورودی ارگ را تزئین کرده است.
اتاق های ارگ
اتاق های ارگ کریم خان به عنوان بخش های مسکونی طراحی شده اند و در اضلاع شمالی، غربی و جنوبی مجموعه قرار دارند. هر بخش دارای یک ایوان بزرگ با دو ستون سنگی و شش اتاق در دو طرف آن است. این اتاق ها به یکدیگر متصل بوده و ورودی آنها روبروی یکدیگر قرار دارد. میان این اتاق ها راهرو هایی طراحی شده است که اتاق های کوچکتر در بالای این راهروها قرار دارند. در پشت این اتاق های کوچک فضایی به عنوان پستو وجود دارد که محل استراحت غلامان بوده است.
شاه نشین ها
شاه نشین ها اتاق های بزرگ با سقف های بلند هستند که به عنوان اتاق سه دری و پنج دری نیز شناخته می شدند. این اتاق ها در اضلاع شمالی، غربی و جنوبی ارگ قرار دارند و از تزئینات بسیار زیبایی برخوردارند. شاه نشین شمالی که برای زمستان طراحی شده، دارای دو ستون یکپارچه سنگی به نام گندمک با تزئینات گل شاه عباسی است. سقف این شاه نشین با مقرنس های هنرمندانه تزئین شده است.
در ضلع غربی ارگ، شاه نشین اصلی تابستانی واقع شده است که روبروی حوض بزرگ صحن حیاط قرار دارد. این شاه نشین دارای ستون های چوبی با تزئینات مارپیچ و از جنس درخت سرو است. بالای این ستون ها نیز مقرنس های چشم نوازی دیده می شود که نمایانگر اوج هنر معماری دوران زندیه هستند.
شاه نشین دیگر که در ضلع جنوبی ارگ قرار دارد، چهار فصل بوده و در تمام ایام سال مورد استفاده قرار می گرفته است. در این شاه نشین نیز تزئینات زیبا به کار رفته است.
حمام ارگ کریم خان
حمام ارگ کریم خان از نخستین حمام های اختصاصی ایران محسوب می شود که برای استحمام خانواده سلطنتی ساخته شده بود. این حمام که در جنوب شرقی مجموعه قرار دارد، بخش های مختلفی مانند سربینه (رختکن)، سکو و نشیمنگاه، حوض هشت گوش، راهرو، گرمخانه، خزینه و نور خانه دارد. سقف سربینه با عرقچین آجری ساده و ترنج های آهک بری تزئین شده است. گرم خانه این حمام نیز دارای چهار ستون سنگی یکپارچه است که از تزیینات هنرمندانه ای برخوردارند.
